українські
Powrót do strony powitalnej

Stado hucułów w Odrzechowej
fot: M. Kościelny

KONIE RASY HUCULSKIEJ

 

POCHODZENIE LINII I TYPÓW KONI RASY HUCULSKIEJ (Ukraina)

Opracowanie Myroslav Holovach , Myroslava Golovach

Koń Huculski to najstarsza ukraińska rasa koni, nazwa której pochodzi od mieszkańców górskich Hucułów, dla których koń odegrał znaczną rolę w życiu codziennym. Huculi jako grupa etniczna ludzi czy rasa koni jeszcze za mało są zbadani, dlatego są różne tłumaczenia wobec ich pochodzenia.

Najbardziej prawdopodobnie nazwę „Hucuł” można wyprowadzać z imienia Gecyla – księcia zachodniosłowiańskiego Państwa Wielkich Moraw w 9 - na początku 10 wieku (zajmowała współczesne Czechy, Morawy, Śląsk, Slawonię na Węgrzech, Kornif, Bośnię, a także Serbię nad Dunajem).

Również można nazwę Hucułów, jako górali, mieszkających najwyżej w Karpatach Wschodnich, wyprowadzać ze słów „gorul”, „goral”, które są współbrzmiące ze słowami „Gorule”, „Geruli” (lud, który wspominają dawni historycy Tacyt, Pliniusz, Ptolemeusz, w związku z migracją Germanów na wschód w 9 wieku). Jest pewną rzeczą, że Gerułowie za Hermanaryka i Teodoryka, następców Attyli, pomagali Ostrogotom przeciwko Langobardom. I to nie jest dalekim od prawdy, tym bardziej, że Lelewel od tychże Gerulów wyprowadza pochodzenie Litwinów. Tu trzeba zauważyć, że ogier Góral jest twórcą najbardziej liczebnej linii koni rasy huculskiej.

Badacze przypuszcają, że Huculi przyszli w Karpaty z gór Tybetu, czyli ze wschodu na zachód w okresie wielkiej wędrowki ludów albo z północnego zachodu na wschód z Norwegii i Skandynawii, być może razem z Rurykiem zaproszonym w 862 roku panować na Rusi. O związku Hucułów z Rusią Kijowską można wnioskować, jeśli przestudiować obrzędy ślubu i wesela. W przeddzień ślubu w obu chatach zbierają się goście, któzry byli uroczyście zaproszeni przez narzeczonego („kniaź” - książę) i narzeczoną („kniahynia” - księżna). O umówionej godzinie pan młody i panna młoda wyruszają orszakiem na koniach w towarzystwie znamiennej świty, żeby udać się do cerkwi. Jak tylko młoda para wyszła z cerkwi, pana młodego i pannę młodą podsadzają na konie, przed chatą pannę młodą ściągają z konia razem z siodłem. Młodego tak samo ściągają z siodłem i przeprowadzają do chaty, jak rodzice panny młodej powiązali jego młodym towarzyszącym (bojarom – sławnym bojownikom). Oprócz tego, Huculi razem z innymi Rusinami jeszcze w czasach Władzimierza Wielkiego dobrowolnie przyjęli obecne wyznanie. Same siebie nazywają: „My sprawiedliwi Huculi, i właściwi Rusini» (Rusini, czyli Ukraińcy). Dlatego nie można rozdzielać zdania, że Huculi pochodzą od opryszków (rum - „huc”– złodziej, bandyta, albo „huc”– silny).

„Zważcie tylko na koni huculskich rasy tatarskiej”. Nie wiadomo, czy i Huculi nie dołączyli się do odsieczy Tatarów. Pismo staro-cerkiewno-słowiańskie jest bardzo podobne do run skandynawskich. Ktoś mówi że Huculi – to krewni Waregów, ponieważ mają wyrażenie: „Ej, vare lehiniu!”. Wyraz „vare” możliwie pochodzi od słowa „Waregowie”, od którego niektórzy chcą wyprowadzić pochodzenie Hucułów. I to jest dość prawdopodobne, bo Huculi w słowach trzysylabowych zatrzymują ostatnią sylabę.

Jest również twierdzenie o przeniesienie się na Huculszczyznę mieszkańców Galicji i Wołynia w 1621 roku. „Wołyniuki nic majątku nie przywiozły, przyjechały do nas na karych konikach...”. Oprócz tego, jest twierdzenie, że słowo Hucuł pochodzi od „huckać się”, huckać się” – czyli jechać na koniu, huśtać się, albo Hucuł z sanskrytu tłumaczy się jako weseli, hałaśliwi ludzie, albo ze słowa połowieckiego „koczuł” – koczować. Przypuszcają również, że Huculi przyszli z wschodu, że to plemię pojawiło się pod wpływem mieszanych ludów kaukaskich, albo od Traków i Scytów, alboż od Połowców, Kumanów, alboż od tureckich plemion Uzów (Uców), od Hunów i nawet od buddyjskich lamów - Gecułów.

Korzeń „huc” w nazwiskach, imionach i nazwach miejscowości znajdujemy w językach starochorwackim, staropolskim i mołdawskim. Z największym prawdopodobieństwem można przypuścić, że „Hucami” nazywał się jeden ze szczepów Białych Chorwatów, którzy zamieszkiwali Karpaty, a w 9-10 wiekach przenosiły się na Bałkany. Natomiast w góry przyszły inne plemiona, i kiedy ich zaczeli nazywać Hucułami, oni się obrażali. Bo oni rzeczywiście nie Huculi, chociaż zrobili się nimi, i z czasem ostatecznie pogodzili się ze swoją nową nazwą rodową.

Gospodarowanie Hucułów to przede wszystkim utrzymanie koni. „Konie nazywane Hucułkami i które mają w sobie wiele cech arabskich zrobiły się już wielką rzadkością”.

Można przypuścić, że pochodzenie koni huculskich jest o wiele dawniejsze niż 1603 rok i na pewno w dużej skali jest związane z ukraińskim bytem, kulturą, religią. W największej w Europie stadninie we wsi Regetów Górny (teraz Polska), najstarszej stadninie na huculskiej połoninie Luczyna, (teraz Rumunia), stadninie Topolczańskiej (teraz Słowacja) znajdujemy ślady kultury ukraińskiej.

Podobnie jak grupa etniczna górali Karpat Hucułów, populacja koni kształtowała się przez wieki, i jak widzimy z powyżej napisanego, przybyła z ludźmi w siwe dawne czasy (początek 5 – do 9 wieku) i dlatego badacze tej rasy w rożny sposób ją interpretują i nie mają wspólnego zdania na temat pochodzenia i kształtowania jej cech.

Koń rasy hucuł - zdjęcie archiwalne

Profesor F. Bilek uważa, że karpackie konie – to bardzo prymitywna forma koni północnych, z którymi oni mają wiele wspólnych cech. Jednak godzić się z tym, że te ostatnie w czystym rodzaju były formą wyjściową dla rasy huculskiej nie ma podstaw, ponieważ konie do regionu Karpackiego mogły trafić tylko z ludnością, a rdzenną ludnością regionu są ludzie pochodzący ze wschodu.

Huculska rasa koni została wytworzona wskutek krzyżowania drobnych koni Galicji i Bukowiny, sprowadzonych ze stepów południowo-wschodnich z końmi z północnej części Węgier. Na to świadczy obecność w ich cechach charakterystycznych cech południowych przy jaskrawie wyrażonych cechach koni mongolskich. W kształtowaniu huculskiej rasy uczestniczyły: konie korzenia mongolskiego (podczas wypraw i wojen ludów azjatyckich), typu noryckiego (razem z kolonistami rzymskimi), południowego typu (podczas wojen tureckich).

Konie rasy huculskiej wytworzyły sié w wyniku krzyżowania się ras pochodzenia południowego i mongolskiego w warunkach górskich. Nie patrząc na uczestnictwo w jej kształtowaniu ras ze stadnin, takich jak konie pełnej krwi angielskij, arabska, lipicańska, gaflingerska, ona jest odrębną i odpornie zachowuje formy pierwotne.

Pod wpływem warunków klimatycznych, pokarmowych i przyrodniczo-historycznych konie huculskie niewątpliwie zmieniały się i nabywały swoistych cech, ale według głównych wskaźników morfologicznych są one najbliższe do koni pochodzenia mongolskiego. Prawdopodobne jest pochodzenie huculskiej rasy koni, jak mieszanki różnych ras. Tą myśl rozdziela E. Hackl, ale twierdzi, że koń huculski w przeważającej mierze pochodzi od arabskiej rasy koni.

M. Holländer wyraża pogląd, że największy wpływ na tworzenie się huculskiej rasy miały koni Prżewalskiego i tarpany – przy czym ze znikomym dolewanien krwi typów noryckiego i orientalnego. Huculska rasa koni pod wpływem warunków środowiska nabyła cech charakterystycznych konia górskiego. Na potwierdzenie swojego poglądu autor daje przykład, że konie, które były sprowadzone w góry, już w drugim pokoleniu wyradzają się i stają się podobne do huculskich.

M. Mojsejenko uważa, że z czasów Imperium Rzymskiego na Huculszczyznę rozpoczęły sprowadzać konie typu staronoryckiego, które krzyżowały się z końmi typu leśnego, a w czasach najazdów tatarskich hord były wykorzystywane dla odtworzenia konie Prżewalskiego i tarpany. Później duży wpływ na rozwój huculskiej rasy miały konie arabskie.

Twierdzi się, że tarpan jest polepszony końmi arabskimi, jest bardzo podobny do konika polskiego, pochodzenie którego od tarpanа udowodnił profesor T.Wetulani. Jego zdaniem, u koni huculskich są charakterystyczne cechy tarpanа takie jak: ciemny pasek po linii grzbietu, gęsta grzywa i ogon, a także przydatność przystosowania się do skomplikowanych warunków klimatycznych i pokarmowych. Wpływ arabskiej rasy na polepszanie huculskiej potwierdza się tym, że do zapładniania często wykorzystywano ogierów wspomnianej rasy, co nie wyklucza wpływu konia Przewalskiego, o co świadczy pojawianie się u niektórych zwierząt garbonosego profilu głowy.

Na kształtowanie się huculskiej rasy największy wpływ miała ich hodowla na połoninach, wśród stromych, wysokich gór. Wobec opinii innych autorów, konie huculskie są mieszanką koni pochodzenia tatarskiego, arabskiego i tarpanów, które z czasem podporządkowywały się zmianom w ciężkich warunkach górskich, wskaźnikiem czego jest obniżenie się wymiarów wzrostowych, przy czym otrzymywały one i takie pozytywne cechy jako: dobre zdrowie, wysoka wydajność robocza, efektywne wykorzystanie paszy, zaadaptowanie do pracy pod siodłem i jukiem w warunkach górskich.

W naukowej literaturze wykorzystują się różne podziały na typy koni ргсгдылшср w zależności od poglądów autorów na pochodzenie tej rasy.

M.Holländer wyodrębnił w rasie koni huculskich cztery typy:

W odróżnieniu od M.Holländera, Ernest Hackl wyróżnił trzy typy koni rasy huculskiej:

I. Żadan wydziela dwa podstawowe typy:

M. Mojsejenko w populacji koni rasy huculskiej ukraińskiej hodowli rozróżniał trzy podstawowe typy:

M. Jackovskyj oceniając populację koni rasy huculskiej hodowli polskiej wydzielał dwa typy:

Hucuły na Ukrainie

Hucuły na Ukrainie